Czy można zidentyfikować instrument bez instrumentu? Kilka słów o „violach” w XVII wieku” – Dominika Stopczańska

Mimo iż badania nad wykonawstwem muzyki dawnej są coraz bardziej zaawansowane, a badacze i muzycy sięgają w swych rozważaniach po coraz to nowe wątki, pewne związane z rekonstrukcją problemy pozostają nadal aktualne. Punktem wyjścia dla odtwarzania brzmień przeszłości każdorazowo powinien być historycznie umotywowany dla danego repertuaru dobór instrumentarium. To jednak nie zawsze jest zadaniem łatwym, czy nawet możliwym. Brak zachowanych w konkretnym ośrodku instrumentów powoduje, że jedynym materiałem badawczym pozostają dokumenty: zapisy kompozycji, inwentarze, rachunki, listy płac. W niektórych przypadkach już sam kształt utworu pozwala ocenić na czym była wykonywana (nawet przy braku nazwy w samej partii). Dotyczy to głosów solowych, silnie idiomatycznych. Na drugim biegunie znajdują się partie zespołowe, akompaniujące. Do takich przypadków można zaliczyć głosy określane jako „viola”, ponieważ termin ten mógł oznaczać zarówno viole da gamba (jako całą rodzinę instrumentów), jak i viole da braccio (jako różnych rozmiarów instrumenty z rodziny skrzypiec). Pewne generalne zasady w wielu przypadkach pozwalają określić jakie dokładnie instrumenty wykorzystywane były w danym ośrodku – wystarczy chociażby wspomnieć o zaniku wykorzystania violi we Włoszech począwszy już od pierwszej połowy XVII wieku, co pozwala przyjąć, że na tym obszarze viole to niemal zawsze jakieś rodzaje altówek. Im jednak dalej na północ, tym te ogólne reguły są mniej wyraźne, a powszechna jeszcze w XVIII wieku praktyka zamiennego wykorzystywania niektórych instrumentów dodatkowo komplikuje analizę. Czy więc możliwa jest identyfikacja, jakie smyczkowe „instrumenty środka” wykorzystywane były w konkretnym ośrodku? Kiedy podejmowanie takich działań jest w ogóle zasadne i w jaki sposób tego dokonać? W swoim referacie przedstawię próby odpowiedzi na tak postawione pytania w oparciu o wysuwane w literaturze wnioski dotyczące kolekcji muzykaliów z Kromieryża (Jiří Sehnal), Wiedniu (Marc Strümper) oraz o własne badania dotyczące kolekcji muzykaliów z kościoła św. Anny na Piasku we Wrocławiu.

Dominika Stopczańska, doktorantka w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także altowiolistka, absolwentka Państwowej Szkoły Muzycznej im. Ludomira Różyckiego w Kielcach. Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół instrumentów smyczkowych w II połowie XVII i na początku XVIII wieku, w szczególności na różnicach funkcji, jaką w ówczesnym społeczeństwie pełniły skrzypce oraz viole w różnych częściach Europy, a także na instrumentach współcześnie słabiej poznanych, ich nazewnictwie, repertuarze oraz wykorzystaniu.